Yutma güçlüğü
Ağızdan alınan gıdaların mideye iletilmesindeki güçlük yani yutma güçlüğüdür. Yutma süreci, ağız, boğaz ve yemek borusundaki kasların koordineli çalışması ile oluşan üç aşamalı karmaşık bir eylemdir. Bu aşamalar ağızdan alınan gıdaların çiğnenerek yutulabilir bir kıvama getirildiği oral (ağız) faz, yutulan lokmaların yemek borusuna yönlendirildiği faringela (boğaz) faz ve gıdaların yemek borusundan mideye ilerletildiği özofagus (yemek borusu) fazıdır. Bu aşamalardan herhangi birinde ortaya çıkan fonksiyon bozukluğu ya da hastalık yutma güçlüğüne (disfaji) neden olabilir.
Çok hızlı yemek yenildiğinde, büyük lokmalar yutulduğunda ya da lokmaların yeterince çiğnenmeden yutulması sonrası ara sıra oluşan takılmalar herhangi bir hastalığa bağlı olmayabilir. Hastalık bulgusu kabul edilebilecek yutma güçlükleri iyice çiğnenmiş olsa bile katı gıdaların ve bazen sıvı gıdaların yutulmasındaki güçlüktür. Hastalığa bağlı olan mekanik yutma güçlükleri genellikle ilerleyicidir. Önce katı gıdaların yutulmasında ortaya çıkan güçlük sonrasında sıvı gıdaların yutulmasında da oluşur. Yutma güçlüğü bazen ağrılı olabilir ki buna odinofaji denilir.
Yutma güçlüğü her yaşta ortaya çıkabilir. Ancak erişkinlerde daha sık ortaya çıkar ve mutlaka nedeni ortaya konulmalıdır.
Yutma güçlüğü belirtiler
• Gıdaları yutamama
• Yiyeceklerin ağıza geri gelmesi
• Boğulma hissi
• Yutma sırasında öksürme ya da öğürme
• Salya gelmesi
• Yutma sırasında ağrı
• Boğazda ya da göğüs kemiği (sternum) arkasında sıkışma hissi
Disfaji anatomik olarak ortaya çıktığı yere gör iki kategoride değerlendirilir.
• Orofaringeal disfaji
• Özofageal disfaji
Orofaringeal disfaji:
Orofaringeal seviyede oluşan yutma ya da yutmanın başlatılmasındaki güçlüktür. Yutma başlatılamadığı için gıdalar özofagusa ilerletilemez ve boğazda takılır. Genellikle nörojenik (sinir sistemi ile ilgili) ya da miyojenik (kasların çalışmasıyla ilgili) bozukluklar nedeniyle oluşur. Bunların tedavisi cerrahi yöntemlerle yapılamaz. Orofaringeal disfaji nedeni olabilen Zenker Divertikülü cerrahi oalrak tedavi edilir.
Özofageal disfaji:
Gıdalar özofagusa geçtikten sonra mideye ilerletilmesinde güçlük vardır. Özofajial disfaji mekanik (tıkanıklık nedeniyle) ya da motilite (özofagus kaslarının çalışmasında düzensizlik-bozukluk) bozuklukları nedeniyle ortaya çıkar. Özofajial disfaji oluşturan hastalıkların birçoğunun tedavisinde cerrahi yöntemler kullanılır.
Yutma güçlüğü tanısı:
Öykü: Hastanın öyküsünde altta yatan nedene yönelik bir takım ip uçları elde edilebilir. Hastaya sorulan üç soruya verilen yanıtlar tanıya ulaşmak açısından yol gösterici olabilir.
1- Katı gıdaların mı sıvı gıdaların mı yutulmasında güçlük var?
Disfaji tanısı
a. Katı gıdaların yutulmasında güçlük var: Tıkayıcı lezyonlar- peptik striktür (daralma), ring ya da malignite (kanser) araştırılmalıdır
b. Hem katı hem de sıvı gıdaların yutulmasında güçlük var: Akalazya ya da skleroderma gibi motilite bozuklukları araştırılmalıdır
2- Yutma güçlüğü ara ara mı oluyor yoksa ilerliyor mu?
a. Aralıklı disfaji: Özofageal ring akla getirilmelidir
b. İlerleyici disfaji: Özofagus kanseri ya da striktür araştırılmalıdır.
3- Aynı zamanda pirozis (heartburn-göğüs kemiği arkasında yanma) var mı?
a. Gastroözofageal reflü hastalığına (GÖRH) bağlı komplikasyonalar (özofajit, striktür Barrett) araştırılmalıdır.
Bu sorgulama sonucu oluşan ön tanıyı kesinleştirmek için bir takım testler yapılması gerekecektir
1. Endoskopi
2. Yemek borusunun baryumlu grafisi
3. Özofagus manometrisi
4. 24 saatlik pH metre ya da pH empedans
Endoskopi:
Özofagustaki tıkayıcı, daraltıcı hastalıklar ya da mukozadaki değişikliklerin saptanması için endoskopik değerlendirme gereklidir.
Yemek borusunun baryumlu grafisi:
Bu işlem özofagusun hem yapısı hem de işlevi hakkında bilgi edinmemizi sağlar. Darlık, tıkanıklaık ve özofagus kaslarının fonksiyonları hakkında bilgi sağlar.
Özofagus manometrisi:
Yutma sırasında özofagus gövdesindeki basınç değişiklikleri, üst ve alt özofagus sfinkterlerinin kasılma ve gevşeme fonksiyonları değerlendirilir.
24 saatlik pH metre ya da pH empedans:
Özofagus lümenindeki pH değişiklikleri ve reflü olan içeriğin yapısı hakkında bilgi sağlar.
Yutma güçlüğü tedavisi:
Yutma güçlüğünün ortadan kaldırılması neden olan hastalığa göre farklılık gösterir.
Buji ile Dilatasyon:
Striktür özofagial ring ve web ve anastomoz darlıkları gibi kısa bir özofagus segmentini ilgilen durumlarda endoskopi ile uygunluğu değerlendirildikten sonra buji ile dilatasyon denenebilir. Buji ile dilatasyon sonrası tıkanıklık ya da daralma yeniden ortaya çıkabilir.
Balon dilatasyonu:
Akalazya ve yukarıda sayılan durumlarda yine endoskopik değerlendirme sonrasında uygun hastalarda daralmayı ya da tıkanıklığı düzeltmek için o bölgenin balon ile genişletilmesi yapılabilir. Bu işlem sonrasında da tıkanıklığın nüks etme ihtimali vardır.
Özofagus stenti:
Özellikle kanser gibi özofagusun uzun bir bölümünde daralma ya da tıkanıklığa neden olan durumlarda tıkanıklığın giderilmesi için stent yerleştirilebilir. Özofagus stenti endoskopik olarak daralmış alanı genişletecek şekilde yerleştirilir. Stent hastalığın özelliğine göre geçici ya da kalıcı olabilir.
Yutma güçlüğü ameliyatı:
Ameliyat edilebilir (operabl) aşamadaki tıkayıcı özofagus kanserlerinin ilk tedavi seçeneği ameliyattır. Ameliyat ile hem tıkanıklığın hem de tümörün tedavisi yapılmış olur.
Başta Zenker divertikülü olmak üzere tıkanıklık oluşturan özofagus divertikülleri de ameliyat ile divertikül çıkarılarak tedavi edilir.
Yemek borusunun alt kısmında fonksiyonel bozukluk nedeniyle tıkanmaya neden olan Akalazyanın tedavisinde botoks enjeksiyonu ve balon dilatasyon gibi çeşitli yöntemler kullanılmasına karşın en etkili tedavi yöntemlerinin başında cerrahi tedavi gelmektedir. Laparoskopik olarak gerçekleştirilen ve Heller miyotomisi denilen yöntemle sfinkter kası gevşetilir.
